Duży wpływ na działalność Narodowej Demokracji w
okresie międzywojennym wywierali jej czołowi działacze, którzy
byli księżmi katolickimi, a jednocześnie posłami na Sejm
Rzeczpospolitej. Byli to ludzie cieszący się uznaniem nie tylko wśród
mieszkańców swojego regionu, ale i całego kraju. Zajmowali oni
wysoką pozycję we władzach naczelnych endecji będąc przez szereg lat
w jej Zarządach Głównych i Radach Naczelnych.
Katolicyzm
zajmował naczelne stanowisko w doktrynie politycznej endecji. Roman
Dmowski w opublikowanej w 1927 roku pracy: "Kościół,
naród i państwo" napisał: "Katolicyzm nie jest
dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale
tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę. Usiłowanie
oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od
religii i od Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu".
Kościół
katolicki był autorytetem, którego siła zawierała się w
systemie wskazań etycznych, tradycji, związkach z polskością, w
potędze instytucji, jej hierarchicznej strukturze, ujęciu jego nauki
w sztywne ramy dogmatów. Kościół uosabiał porządek i
ład, niezmienność i stałość. Potępiał liberalizm i socjalizm. Dlatego
też obóz narodowy pragnął nadać odrodzonemu państwu polskiemu
oblicze katolicko-narodowe. Postulował, więc wychowanie społeczeństwa
w duchu religijnym i narodowym, uznanie Kościoła Rzymskokatolickiego
za kierownika moralnego życia narodu, przyznanie Kościołowi
katolickiemu pełnej niezależności w państwie i naczelnego stanowiska
wśród innych wyznań.
Związki
endecji z Kościołem katolickim
datują
się już z początkiem XX wieku, kiedy to w latach 1905-1910 w
szeregach nielicznej przecież Ligi Narodowej znajdowało się 30
księży, w tym 4 biskupów. Członkami Ligi Narodowej byli m.in.
ks. arcybiskup Józef Teodorowicz, ks. biskup Arkadiusz
Lisiecki, ks. biskup Stanisław Łukomski, ks. Walenty Dymek –
późniejszy arcybiskup i metropolita, ks. Feliks Bolt, ks.
prałat Antoni Stychel, ks. infułat Józef Prądzyński, ks.
prałat Paweł Pośpiech, ks. prałat Konstanty Budkiewicz, ks. prałat
Idzi Świtała czy ks. kanonik Teodor Taczak. Sojusz z
duchowieństwem katolickim umocniły wybory do Sejmu Ustawodawczego
odrodzonego państwa polskiego w 1919 roku, podczas których
większość kleru poparła endecję. W latach następnych obóz
narodowy podkreślał swoje związki z katolicyzmem poprzez wystąpienie
w wyborach do parlamentu w 1928 roku pod szyldem Bloku
Katolicko-Narodowego, a także próby nazwania nowego
stronnictwa endeckiego Stronnictwem Katolicko-Narodowym. W 1930 roku
przy Zarządzie Głównym SN z inicjatywy kierownictwa powstał
złożony z duchowieństwa tzw. wydział propagandy katolicyzmu, w skład
którego weszli m.in. ks. arcybiskup Franciszek Lisowski,
ks. biskup Adolf Piotr Szelążek, ks. prałat Marceli Godlewski, ks.
prałat Józef Prądzyński, ks. prałat Feliks Bolt, ks. prałat
Antoni Stychel – ogółem 19 duchownych. W latach
późniejszych na czoło endeckich haseł wysunął się postulat
zbudowania katolickiego państwa narodu polskiego. Przez cały okres
istnienia II RP księża katoliccy zajmowali wysokie pozycje we
władzach naczelnych endecji, w jej strukturach terenowych i wreszcie
wielu z nich było parlamentarzystami.
W
latach 1919-1935, czyli w okresie, w którym posłowie endeccy
zasiadali w ławach sejmowych (wybory w roku 1935 i 1938 obóz
narodowy zbojkotował), księża katoliccy w większości wchodzili w
skład parlamentarnych klubów endeckich i chadeckich. Przy czym
trzeba zaznaczyć, że najwięcej ich było w tych pierwszych (ponad 20).
Do najważniejszych narodowych parlamentarzystów i czołowych
działaczy endeckich zaliczali się: ks. Kazimierz Lutosławski, ks.
Feliks Bolt, ks. Marceli Nowakowski, ks. Antoni Stychel, ks.
Władysław Matus i ks. Józef Prądzyński.
Ksiądz
Kazimierz Lutosławski
urodził się 28 III 1880 roku w Drozdowie w
powiecie łomżyńskim, w rodzinie ziemiańskiej. Ukończył szkołę średnią
w Rydze, studia medyczne w Zurychu, fizykę w Londynie i teologię we
Fryburgu. Świecenia kapłańskie przyjął w 1912 roku. Był bliskim
współpracownikiem Romana Dmowskiego. Od 1903 roku był
członkiem Ligi Narodowej. Propagował zakładanie nowoczesnych szkół
i należał do prekursorów ruchu harcerskiego. Wchodził do
Naczelnej Komendy Harcerskiej na Królestwo oraz
współorganizował harcerstwo w zaborze pruskim. Podczas I wojny
światowej był kapelanem Brygady Strzelców Polskich, kierował
komisją wojskową Rady Polskiego Zjednoczenia Międzypartyjnego oraz
redagował pisma "Polak-Katolik" i "Wygnaniec". Po
powrocie do kraju został członkiem Zarządu Głównego ZLN.
Opublikował m.in. odrębne prace o tematyce pedagogicznej,
współpracował m.in. z "Gazetą Warszawską", "Myślą
Narodową" i "Harcerzem". Był papieskim prałatem
domowym. Do Sejmu Ustawodawczego został wybrany z listy Narodowej
Demokracji w okręgu nr 3 (Łomża), do Sejmu I kadencji zaś w okręgu nr
4 (Ostrów) z listy chrześcijańsko-narodowej. Wchodził do
zarządu klubu poselskiego ZLN i należał do najczynniejszych posłów.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej był kapelanem wojskowym. Zmarł 5
I 1924 roku w rodzinnym Drozdowie.
Ksiądz
Feliks Bolt urodził się 7 I 1864 roku w Barłożnie w powiecie
starogardzkim, w zamożnej rodzinie chłopskiej. Ukończył studia
teologiczne. Święcenia kapłańskie przyjął w 1891 roku. Pracował w
różnych miejscowościach Pomorza Gdańskiego, przez cały czas
zaangażowany był w działalność narodową, kulturalną i spółdzielczą,
m.in. był organizatorem Centralnego Towarzystwa Rolniczego dla Prus
Zachodnich, Spółki Wydawniczej "Gazeta Chojnicka"
oraz wiceprezesem Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych.
Należał również do wielu organizacji i towarzystw oświatowych.
Uczestniczył w pracach Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, był
członkiem Tymczasowego Wydziału Krajowego województwa
pomorskiego i od 1922 roku Pomorskiego Sejmiku Wojewódzkiego.
W latach 1920-1935 pełnił funkcję prezesa Rady Wojewódzkiej
ZLN i SN w Toruniu, a w latach 1935-1939 należał do Komitetu Głównego
SN. Z ramienia endecji zasiadał w Sejmie Ustawodawczym i w Senacie w
latach 1922-1935. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany
przez Niemców w dniu 24 X 1939 w Srebnikach i był więziony w
Dębowej Łące, Chełmnie i od 21 III 1940 w obozie koncentracyjnym
Stutthof, gdzie zginął 7 IV 1940.
Ksiądz
Marceli Nowakowski
urodził
się 20 IX 1881 roku w Przybyszewie w powiecie grójeckim.
Studiował filozofię w Rzymie, teologię w Innsbrucku, gdzie uzyskał
doktorat i historię w Monachium. Był sędzią i egzaminatorem
synodalnym, profesorem historii Kościoła i historii filozofii
seminarium Metropolitalnym Warszawskim w latach 1910-1926,
sekretarzem Rady Nadzorczej Polskiej Macierzy Szkolnej,
współzałożycielem PCK i członkiem zespołu redakcyjnego
"Podręcznej encyklopedii kościelnej". Z ramienia ZLN -SN
piastował mandat poselski w latach 1919-1930. Do Sejmu
Ustawodawczego wybrany został w okręgu nr 15 (Grodzisk), do Sejmu I
kadencji wybrany w okręgu nr 12 (Grodzisk), do Sejmu II kadencji w
okręgu nr 1 (Warszawa). Pracował w komisji przygotowującej
konkordat. Był doskonałym kaznodzieją i prowadził działalność
duszpasterską wśród młodzieży akademickiej. W 1926 roku został
proboszczem parafii Zbawiciela w Warszawie. Był członkiem Zarządu
Głównego ZLN. Należał do grupy czołowych działaczy SN w
Warszawie. Wspierał finansowo "Gazetę Warszawską", a
później "Warszawski Dziennik Narodowy". Aresztowany
przez gestapo 4 X 1939 i zwolniony, ponownie aresztowany 8/9 XII 1939
i osadzony w więzieniach przy ul. Daniłowiczowskiej i Rakowieckiej,
przesłuchiwany w siedzibie gestapo w al. Szucha. Skazany na śmierć,
rozstrzelany 22 I 1940 roku w Palmirach lub 18 II 1940 w Warszawie w
ogrodzie sejmowym na skarpie.
Ksiądz
Antoni Stychel
urodził
się 13 VI 1859 roku w Dłusku. Maturę uzyskał w Poznaniu w roku 1880,
ukończył potem studia inżynieryjne w Berlinie, teologię w Wurzburgu
oraz seminarium duchowne w Gnieźnie, po czym został wyświęcony na
księdza. Od młodych lat działał w ruchu narodowym, był członkiem
Towarzystwa im. T. Zana. Był potem wikarym i proboszczem w Poznaniu.
W 1892 roku założył Katolickie Towarzystwo Robotników
Polskich, a po powstaniu związku tych towarzystw został jego prezesem
i był nim do końca życia. W latach 1898-1913 był posłem do sejmu
pruskiego, a w okresie od 1904 do 1918 do parlamentu Rzeszy. Przez
wiele lat sprawował funkcję proboszcza i prałata kolegiaty św. Marii
i Magdaleny w Poznaniu. Był papieskim prałatem domowym. Wszedł w
skład Sejmu Ustawodawczego reprezentując tam ziemie byłego zaboru
pruskiego i był jego wicemarszałkiem z ramienia endecji. W 1922
roku został senatorem z województwa poznańskiego z ramienia
ZLN, był wicemarszałkiem Senatu i wiceprezesem klubu senackiego ZLN w
l. 1922-1927. Zmarł 13 I 1935 roku.
Ksiądz
Władysław Matus urodził się 20 V 1888 roku w Buczynie w powiecie
bocheńskim, w rodzinie chłopskiej. Ukończył seminarium duchowne i
teologię we Lwowie. Pracował początkowo jako wikary w Lubaczowie, a
następnie jako proboszcz w Husiatynie (województwo
tarnopolskie) i Lwowie. W czasie I wojny światowej należał do zarządu
Międzydzielnicowego Związku Polaków. W 1917 roku założył w
Kopyczyńcach filię Komitetu Biskupiego Krakowskiego oraz składnicę
kółek rolniczych. W 1918 był komisarzem Husiatyna. Podczas
walk polsko-ukraińskich był kilkakrotnie więziony. Po wejściu wojsk
polskich stanął na czele Powiatowej Organizacji Narodowej. Był
członkiem rady miejskiej i powiatowej. W 1922 roku otrzymał
godność kanonika i uzyskał mandat w okręgu nr 54 (Tarnopol).
Przystąpił do Klubu ZLN. Należał do Zarządu Głównego ZLN i SN.
Był wiceprezesem Małopolskiego Towarzystwa Rolniczego. Publikował
artykuły w "Ojczyźnie" i "Głosie Polski". W
czasie II wojny światowej przebywał na terenie Generalnego
Gubernatorstwa i wchodził do centralnych władz Komitetu Ziem
Wschodnich. Po wojnie kontynuował działalność konspiracyjną w
prezydium SN, będąc na przełomie 1945/1946 roku prezesem Zarządu
Głównego SN. Uniknął aresztowania i pod zmienionym nazwiskiem
pracował jako proboszcz w Bobrownikach i Przedni (diecezja
włocławska). W 1978 roku przeszedł na emeryturę i zamieszkał w
sanktuarium maryjnym w Ostrowąsie w województwie włocławskim,
gdzie zmarł 27 IV 1993 roku.
Ksiądz
Józef Prądzyński
urodził
się 2 III 1877 roku w Żołędowie w powiecie bydgoskim. Ukończył
gimnazjum w Chełmnie w 1898 roku i seminarium duchowne w Poznaniu w
1901 roku. Pracował jako wikary w Strzelnie na Kujawach w latach
1902-1912, następnie do 15 XI 1917 roku był proboszczem w Gnieźnie.
Był inicjatorem powstania różnych organizacji społecznych,
gospodarczych i oświatowych, którymi przez długie lata
kierował. Potem w Poznaniu kierował Drukarnią i Księgarnią św.
Wojciecha, po pewnym czasie objął patronat nad Poznańskim Okręgiem
Młodzieży Polskiej, a w 1927 roku prezesurę Związku Młodzieży
Polskiej. W latach 1917-1925 był sekretarzem generalnym związku
Kapłanów "Unitas", a od 1925 roku jego prezesem. Po
powstaniu Uniwersytetu Poznańskiego prowadził duszpasterstwo
akademickie. W 1918 roku brał udział w pracach sejmu dzielnicowego, w
1919 roku był dziekanem generalnym wojska wielkopolskiego. Był też
sekretarzem generalnym powstałej w kwietniu 1920 roku Ligi
Katolickiej. Był zastępcą senatora, 17 III 1926 roku wszedł do Senatu
z listy państwowej chrześcijańsko-narodowej na miejsce S. Smólskiego,
który złożył mandat. We wrześniu 1939 roku należał do grona
osób, które w Poznaniu założyły konspiracyjną
organizację "Ojczyzna", był później
współorganizatorem Delegatury Rządu w Poznaniu. Aresztowany
przez gestapo 3 V 1941 roku, zginął w Dachau 27 VI 1942 roku.
Kolejnymi
parlamentarzystami, ale już mniej eksponowanymi byli: ks. Bernard
Antoni Łosiński, ks. Aleksander Kubik, ks.
Bolesław Witkowski, ks. Adam Błaszczyk, ks. Stanisław
Szczęsnowicz, ks. Tadeusz Styczyński i ks. Bolesław Wróblewski.
Ksiądz Bernard Antoni Łosiński urodził się 20 V 1865 roku w Wielem w
powiecie chojnickim, w rodzinie chłopskiej. Ukończył teologię w
Munster i Pelplinie. Święcenia otrzymał w 1891 roku. W latach
1897-1939 był proboszczem w Sierakowicach w powiecie Kartuzy,
prokuratorem Seminarium duchownego w Pelplinie, dziekanem dekanatów.
Prowadził ożywioną działalność społeczną. Założył kilka banków
ludowych, wspierał polską Spółkę Parcelacyjną w Kościerzynie,
inicjował zakładanie kółek rolniczych, stowarzyszeń
spółdzielczych i kół Towarzystwa Czytelni Ludowych.
Popierał działalność polskich towarzystw naukowych. Był aktywnym
członkiem towarzystwa Przyjaciół Kaszub. W latach 1903-1918
zasiadał w pruskim Landtagu. Był członkiem Sejmiku i Wydziału
Powiatowego w Kartuzach. W 1918 roku został członkiem Ligi Narodowej,
a w rok później wstąpił do PSL-Pomorze, i z jego ramienia
uzyskał mandat do Sejmu Ustawodawczego. Następnie w ZLN i SN. W 1930
roku został ponownie posłem z listy państwowej SN i prezesem
stronnictwa w powiecie kartuskim. Był współinicjatorem
utworzenia Stowarzyszenia Młodzieży Narodowej (1932). W ruchu
narodowym działał do wybuchu wojny. Po zajęciu Pomorza przez Niemców
został aresztowany we wrześniu 1939 i zmarł w obozie koncentracyjnym
w Stutthofie lub w Sachsenhausen 22 IV 1940 roku.
Ksiądz
Aleksander Kubik
urodził
się 26 II 1886 roku w Westrzy w powiecie Ostrów Wlkp., w
rodzinie chłopskiej. Ukończył szkołę średnią i seminarium duchowne w
Poznaniu. Studia prawnicze rozpoczął w Genewie, kontynuował je we
Wrocławiu, a ukończył w Poznaniu. Doktorat z prawa kanonicznego
uzyskał na Uniwersytecie Lwowskim. Po otrzymaniu święceń (1913)
pracował w diecezji poznańskiej oraz jako duszpasterz w skupiskach
polonijnych w Westfalii, Saksonii i Berlinie, a w latach
trzydziestych także na Słowacji. Był również wikarym i
proboszczem w Konojadzie koło Kościana i w Chodzieży. W kraju
opiekował się stowarzyszeniami robotniczymi, młodzieżowymi i
ludowymi. Był działaczem Towarzystwa Czytelni Ludowych i
Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej. Współpracował z licznymi
czasopismami m.in. "Włościaninem", "Przeglądem
Wszechpolskim" i "Kurierem Poznańskim". Większe prace
ogłaszał w rozprawach Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół
Nauk. Przygotowania do kolokwium habilitacyjnego przerwał mu wybuch
II wojny światowej. Był członkiem Sejmiku Powiatowego w Kościanie
i Sejmiku Wojewódzkiego w Poznaniu. Mandat poselski uzyskał w
1922 roku z listy państwowej Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa
Rolniczego. W 1926 roku wstąpił do ZLN, a następnie do SN.
Aresztowany 22 IX 1939 przez gestapo i uwieziony w Chodzieży,
przewieziony do Fortu VII w Poznaniu, gdzie 6 XII 1939 został
rozstrzelany.
Ksiądz
Bolesław Witkowski urodził się 14 III 1873 w Wałczu w powiecie
Wąbrzeźno. Ukończył Collegium Marianum w Pelplinie, gimnazjum
Chełmnie i seminarium duchowne w Pelplinie. Święcenia kapłańskie
otrzymał w 1895 roku. Przez 10 lat pracował jako wikariusz i
administrator w różnych parafiach, a następnie objął probostwo
w Mechowie. W 1906 roku założył w Pucku Bank Ludowy i Towarzystwo
Rolnicze. Zorganizował także kilkanaście placówek Towarzystwa
Czytelni Ludowych. W latach 1913-1918 był posłem do Sejmu Pruskiego z
okręgu Puck-Wejherowo-Kartuzy. Po odzyskaniu niepodległości był
jednym z organizatorów ZLN na Pomorzu. W dniu 2 V 1920 uzyskał
mandat poselski do Sejmu Ustawodawczego z ramienia ZLN w czasie
wyborów uzupełniających na Pomorzu. Przed końcem kadencji w
dniu 25 V 1922 roku zrzekł się mandatu i w 1923 roku został dziekanem
dekanatu puckiego. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych był
prezesem Zarządu Powiatowego SN w Pucku. Po wybuchu wojny został
aresztowany przez Niemców i zamordowany w listopadzie 1939 w
Piaśnicy Wielkiej.
Ksiądz
Adam Błaszczyk urodził się 7 I 1883 roku w Pilicy koło Zawiercia.
Ukończył seminarium duchowne w Kielcach i Akademię Duchowną w
Petersburgu. Pracę duszpasterską prowadził na terenie diecezji
kieleckiej, w Kielcach, Igołomi i Słomnikach. Był m.in. dziekanem i
proboszczem w Słomnikach (1932-1939) oraz parafii św. Wojciecha w
Kielcach (1939-1946). Równocześnie działał w organizacjach
społecznych i politycznych związanych z endecją. W latach 1918-1931
wydawał w Kielcach endecki tygodnik "Ojczyzna". Mandat
poselski piastował w latach 1930-1935 z listy SN w okręgu nr 20
(Kielce). Zmarł w Kielcach 16 I 1946 roku.
Ksiądz
Stanisław Szczęsnowicz urodził się 13 IV 1867 w Augustowie.
Ukończył szkołę średnią w Suwałkach, a następnie seminarium duchowne
w Sejnach. Pracował jako wikariusz kolejno w Małym Płocku i
Suwałkach. Po kilkumiesięcznym pobycie na probostwie w Wiżjenach
objął parafię w Bakałaczewie, a w 1915 roku osiadł na probostwie w
Suwałkach. W tym czasie otrzymał również godność dziekana
dekanatu suwalskiego oraz kanonika honorowego kapituły sejneńskiej.
Politycznie związany był z ruchem narodowym. W grudniu 1918 roku
działał na rzecz przyłączenia Suwalszczyzny do państwa polskiego.
Mandat do Sejmu Ustawodawczego otrzymał z listy ZLN w okręgu nr 2
(Suwałki). Po opuszczeniu parlamentu kontynuował działalność
duszpasterską i polityczną. W związku z tą ostatnią wytoczono mu
proces w 1926 roku o rozpowszechnianie nieprawdziwych wiadomości,
zakończony umorzeniem wobec braku dostatecznych dowodów. W
1926 roku został prałatem Kapituły Katedralnej Łomżyńskiej, a kilka
lat później w dniu 1 IX 1929 roku jej proboszczem i dziekanem.
Zmarł 28 III 1941 roku w Łomży.
Ksiądz
Tadeusz Styczyński
urodził
się 13 IV 1870 roku w Śremie, w rodzinie inteligenckiej. W 1894
ukończył seminarium duchowne w Poznaniu i Gnieźnie. Po kilku latach
pracy jako wikary osiadł na probostwie w Grodzisku (1913). Był
prezesem Towarzystwa Robotniczego, Samopomocy Żeńskiej i kółka
rolniczego. Założył koło Towarzystwa Narodowo-Demokratycznego w
Grodzisku. W latach 1908-1918 zasiadał w Reichstagu i sekretarzował
Kołu Polskiemu. W czasie I wojny światowej należał do tajnego
Międzypartyjnego Komitetu Obywatelskiego. W 1918 roku przewodniczył
miejskiej i powiatowej Radzie Ludowej, a rok później został
członkiem grodziskiego Wydziału Powiatowego, prezesem Rady Miejskiej
i Powiatowego Komitetu Obrony Górnego Śląska. Wchodził do Rady
Naczelnej ZLN. Do Sejmu Ustawodawczego został wybrany w IV
poznańskim okręgu wyborczym z listy Zjednoczonych Stronnictw
Narodowych, a w 1922 roku w okręgu nr 35 z listy
chrześcijańsko-narodowej. Był kolejno kanonikiem, prałatem i
infułatem kapituły gnieźnieńskiej. Po przeniesieniu się do Gniezna
założył Towarzystwo Polsko-Czechosłowackie. Był radnym i
przewodniczącym Rady Miejskiej (1929). Zasiadł także w Radzie
Powiatowej SN. W 1941 roku został aresztowany i 31 X 1941 wywieziony
do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zginął 6 II 1942 roku.
Ksiądz
Bolesław Wróblewski urodził się 19 VIII 1867 roku w
Rzuchowie w powiecie kolskim. Ukończył seminarium duchowne we
Włocławku. Był członkiem rady miejskiej, wiceprezesem kółka
rolniczego i prezesem Rady Opiekuńczej w Praszce. Po objęciu
probostwa w Częstochowie został prezesem Rady Opiekuńczej, Rady
Szkolnej Okręgowej oraz członkiem wielu stowarzyszeń oświatowych i
dobroczynnych. Wybudował nowy kościół w Rędzinach, przebudował
i powiększył kościoły w Wolborzu i Praszce. W 1907 roku został
skazany na 50 rubli grzywny za używanie na procesjach sztandarów
narodowych, a 3 lata później wyrzucony z Wolborza i obłożony
zakazem pobytu w guberniach warszawskiej, piotrkowskiej, lubelskiej i
siedleckiej. Za naruszenie zakazu zasądzono go w 1912 roku na 100
rubli grzywny. Do wybuchu I wojny światowej znajdował się pod stałym
nadzorem policji. Posłem do Sejmu Ustawodawczego został z listy ZLN w
okręgu nr 11 (Sieradz). Działalność społeczną kontynuował po
opuszczeniu parlamentu. Decydująco wpłynął na wybudowanie katedry w
Częstochowie. Zmarł w 1951 roku.
Posłami z ramienia endecji byli również:
ks. Edmund Bieńkowski, ks. Piotr Dunajski, ks. Józef Kłos,
ks. Władysław Mąkowski, ks. Antoni Sobczyński, ks. Stanisław
Suliński, ks. Józef Watulewicz i ks. Antoni Wojnarowicz.
Trzeba również dodać, że blisko endecji były także dwie
znakomitości polskiego Kościoła tj. ks. arcybiskup obrządku
ormiańskiego Józef Teodorowicz i ks. arcybiskup
metropolita krakowski Adam Stefan Sapieha – późniejszy
kardynał. Ksiądz Teodorowicz był posłem do Sejmu Ustawodawczego i
zasiadał w klubie ZLN, a nawet był jego wiceprezesem, ale wkrótce
wystąpił z klubu ZLN i w niedługim czasie wraz z Edwardem
Dubanowiczem utworzył Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe.
Następnie wybrany został, podobnie jak ks. Sapieha, do parlamentu w
1922 roku z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, ale
musiał wkrótce po wyborach zrezygnować z mandatu, gdyż zgodnie
z wolą papieża wyżsi rangą duchowni nie mogli zasiadać w krajowych
parlamentach.
W
II Rzeczpospolitej endecja w swojej doktrynie politycznej podkreślała
związki z Kościołem katolickim. Episkopat ze zrozumiałą sympatią i
życzliwością obserwował postępujący szybko proces klerykalizacji
endecji. Ksiądz prymas August Hlond uczestniczył w spotkaniach i
dyskusjach z czołowymi przywódcami młodzieży narodowej,
udzielając wsparcia moralnego. Wielu księży było czynnymi działaczami
endeckimi, wielu sympatykami. Bez ich pomocy Narodowa Demokracja
miałaby w społeczeństwie zapewne mniejsze poparcie. W czasie II wojny
światowej zarówno okupant niemiecki jak i sowiecki
bezwzględnie niszczyli polski Kościół katolicki. Ogółem
podczas II wojny światowej zginęło ponad 1,9 tys. księży
diecezjalnych i kleryków (ponad 19 % ogółu), 850
zakonników (m.in. św. Maksymilian Maria Kolbe) i 289 sióstr
zakonnych. Wśród ofiar znajdowali się również księża –
działacze endeccy.
Robert
Rudnicki
Nr
24-25 (11-18.06.2006)
|